της Αγγελικής Τομαρά*
Γυναίκα! Βιολογικό ή κοινωνικό φύλο;
Κανείς δεν ξέρει με βεβαιότητα, αν η ρώμη των ανδρών κατά τους προγονικούς χρόνους, είναι αυτή που τους οδήγησε στο κυνήγι και άρα τη γυναίκα να περιμένει τα θηράματα ή αντιθέτως αν το κυνήγι είναι αυτό που διαμόρφωσε την διάπλαση του ανδρικού σώματος και επομένως έχουμε μια λανθασμένη ερμηνεία πως ο άνδρας έχει το προφανές «σώμα» για αυτήν την δύσκολή δουλειά. Υπάρχουν στο «σώμα» γενετικά εγγεγραμμένες λειτουργίες και σε ποιο βαθμό μαθαίνονται κατά την διάρκεια ανάπτυξης, πολιτισμών, θρησκειών, τεχνολογίας, πολιτικών;
Στερεοτυπικές αντιλήψεις για τη γυναίκα και για τη θέση της φαίνεται πως έχουν δημιουργηθεί από τα βάθη των αιώνων. Η γυναίκα από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, αγωνίζεται για να διεκδικήσει ίσα δικαιώματα, ισοτιμία και ισότητα στο αστικό πολιτικό και οικογενειακό βίο. Ενώ δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που επιτεύγματα γυναικών δεν αναγνωρίζονται εξίσου με αυτά των ανδρών, στους τομείς της επιστήμης, της τέχνης, και αλλού.
Για παράδειγμα, η ιστορία της Ρόζαλιντ Φράνκλιν, που έγινε σύμβολο φεμινισμού για το επιστημονικό της έργο, αποδεικνύει πόσο σκληρός είναι ο επιστημονικός χώρος για μια γυναίκα. Η Ρόζαλιντ Φράνκλιν κατάφερε μέσω της κρυσταλλογραφικής της μελέτης με ακτίνες-Χ, να ανακαλύψει την ελικοειδή μορφή του DNA, το 1953. Ωστόσο το Νόμπελ γι’ αυτήν τη σημαντική ανακάλυψη απονεμήθηκε τελικά στους Φράνσις Κρικ και Τζέιμς Γουάτσον, χωρίς να γίνεται καμία αναφορά στην ίδια και στη μελέτη της, την οποία καρπώθηκαν ερήμην της, προκειμένου να προχωρήσουν σ’ ένα μοντέλο της δομής του DNA.
Η εικόνα της μάλιστα διαμορφώθηκε μέσα από το βιβλίο Διπλός Έλικας, του Τζέιμς Γουάτσον, το οποίο έγραψε δέκα χρόνια μετά τον θάνατο της και την περιγράφει ως μια διανοούμενη κακοντυμένη και δύσκολη προσωπικότητα, μη συνεργάσιμη, που δεν ήξερε πώς να αναλύει τα δεδομένα της. Όπως σημειώνει η Lynne Osmon Elkin στο άρθρο της για την Ρόζαλιντ Φράνκλιν, αν για έναν άνδρα, ακόμα και σήμερα, η δυσκολία του χαρακτήρα του είναι απλώς ανεπιθύμητη, για μια γυναίκα είναι ανεπίτρεπτη. (1)
Η Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας, 8 Μαρτίου, η οποία ορίστηκε το 1910 στο πλαίσιο του Β’ Διεθνούς Συνεδρίου Γυναικών στην Κοπεγχάγη, ήταν αποτέλεσμα κινητοποιήσεων και αγώνων που είχαν ξεκινήσει ήδη από το 1848 στη Νέα Υόρκη. (2)
Το 1893 στο Διεθνές Φεμινιστικό Συνέδριο του Σικάγου, αντιπροσώπευσε τις Ελληνίδες η Καλλιρόη Παρρέν και με την επιστροφή της στην Ελλάδα, ιδρύει τη «Ένωση υπέρ της Χειραφετήσεων των Γυναικών». Ήδη από το 1890, είναι η πρώτη που ανακινεί θέμα παραχώρησης δικαιώματος ψήφου στις γυναίκες, το οποίο παραχωρήθηκε τελικά 70 χρόνια μετά. Χάρη στην Καλλιρόη Παρρέν και στα δικά της διαβήματα η κυβέρνηση Δηλιγιάννη επέτρεψε τη φοίτηση των γυναικών στο Πανεπιστήμιο και το Πολυτεχνείο. (3)
Το 2007 (μόλις 12 χρόνια δηλαδή πριν), το περιοδικό Times, δημοσίευσε μια έρευνα υποστηρίζοντας ότι οι γυναίκες προτιμούν τα επαγγέλματα εκείνα που δεν είναι καλοπληρωμένα. Το άρθρο όμως φαίνεται πως αγνοούσε μια σημαντική ιστορική εκδοχή. Οι μισθοί για κάποιες εργασίες, άλλαξαν προς τα κάτω, από την στιγμή που άρχισαν να τις ασκούν γυναίκες. Επομένως, η ίδια η αγορά μείωσε τους μισθούς για κάποια επαγγέλματα που στην συνέχεια καθιερώθηκαν ως παραδοσιακά γυναικεία, όπως για παράδειγμα οι γραμματείς (4)
Οι γυναίκες στην ανάγκη τους να εργαστούν και να ενταχθούν στον δημόσιο βίο, από τον οποίο ήταν αποκλεισμένες για αιώνες, όχι μόνο δεν αποτινάζουν τον ρόλο της «οικιακής» φύσης και θέσης που τους είχε αποδοθεί, αλλά επιφορτίζονται με έναν ακόμα ρόλο, αυτόν της εργαζόμενης γυναίκας ή/και μητέρας, που τους δημιουργεί επιπλέον υποχρεώσεις. Επομένως από τη μία συνεισφέρουν οικονομικά στο σπίτι και από την άλλη συνεχίζουν να ευθύνονται για τις οικιακές εργασίες ως οι μόνες «ειδικές» ενώ δεν είναι λίγες οι γυναίκες που υπερασπίζονται ως κατεξοχήν αρμοδιότητά τους τη διατήρηση της οικιακής και οικογενειακής αρμονίας.
Πηγές:
- Lynne Osmon Elkin, «Rosalind Franklin and the Double Helix», Physics Today, Februrary, 2003
- The Women’s Rights Movement, 1848–1920, (https://history.house.gov/Exhibitions-and-Publications/WIC/Historical-Essays/No-Lady/Womens-Rights/)
- Ευγενία Σηφάκη, Σπουδές Φύλου και Λογοτεχνία, Ελληνικά Ακαδημαϊκά Ηλεκτρονικά Συγγράμματα και Βοηθήματα, Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών, 2015
- Micaela di Leonadro, «Gender Roles», στον 4ο τόμο, Bonnie G. Smith (επιμ.) The Oxford Encyclopedia of Women in World History, Oxford University Press, USA, 2008
*Η Αγγελική Τομαρά είναι θεατρολόγος του ΕΚΠΑ και συν-δημιουργός της Sherlock Your Mind